Alles over maïs

In Nederland wordt er meer dan 200.000 ha snijmaïs geteeld. Tezamen met grasteelt neemt maïsteelt een aanzienlijk deel van het landbouwareaal in beslag. Logisch, want de drogestofopbrengst aan snijmaïs bedraagt in Nederland tussen de 10 en 23 ton/ha. Maïsteelt vraagt om technische kennis uit de agrarische sector, kennisuitwisseling met officiële instellingen en instituten en nauwe contacten met het bedrijfsleven.

De maïsplant

Maïs of mais (Zea mays) is een graan en behoort tot de grassenfamilie. Maïs is een eenhuizige plant. De vrouwelijke en mannelijke bloemen van elkaar gescheiden, maar zitten wel op dezelfde plant. De mannelijke bloeiwijze (de pluim) zit aan de top van de stengel en draagt de helmknoppen, de vrouwelijke bloeiwijze (de kolf) bevindt zich aan de bladoksels en bestaat uit een spil met daaromheen een aantal rijen vruchtbeginsels waaruit de korrels ontstaan. Het stuifmeel wordt via de wind meegevoerd naar andere maïsplanten, waar bevruchting plaatsvindt in afzonderlijke korrels. Maïs is onderdeel van het basisvoedsel in veel delen van de wereld. De totale wereldwijde productie in 2019 van maïs werd geschat op 1,05 miljoen ton, dat is meer dan de productie van tarwe en rijst.

Geschiedenis van mais

Maïs komt oorspronkelijk uit Midden-Amerika en is waarschijnlijk door de oorspronkelijk bewoners veredeld uit teosinte, een klein grasplantje. Als Het landbouwgewas (Latijnse naam Zea mays ssp. mays) bezit mais een buitengewoon grote diversiteit aan morfologische (uiterlijke) en genetische kenmerken. De oudste archeologische vondsten van maïs, in de Tehuacan vallei, zijn zo’n 4700 jaar oud.

Insectenschade in mais

Maïs vraagt weinig bestrijdingsmiddelen voor een goede opbrengst. Maar door het veranderende klimaat zijn er steeds meer plaaginsecten in Nederland die oorspronkelijk uit Zuid-Europa komen. Dit zijn bijvoorbeeld de rups van de motvlinder Ostrinia Nubilalis (de maïsstengelboorder), de fritvlieg, de maïswortelkever, bladluis en ritnaalden, de larven van de kniptor.

Maïs als krachtvoer in de veeteelt

Maïs wordt in Nederland vooral als snijmaïs verwerkt waarbij de hele plant wordt verhakseld. Verwerk je alleen de kolf of korrel, dan is de voederwaarde beter. De meeste voederwaarde zit in de korrels, waar het zetmeelgehalte hoog is. Er zijn drie voertypen: CCM (corn cob mix), MKS (maiskolvenschroot) en droge korrelmais. Bij mks verhaksel je de hele maïskolf en kuil je die in. Oogst je alleen de korrels, dan heb je nog de keuze om daar ccm van te maken door het malen en inkuilen.

Maïsrecepten

Maïs wordt op verschillende manieren als voedsel gebruikt: • Als maïsmeel om tortilla's en maïsbrood te maken. • Maïsmeel om maïspap te maken, bekend als als polenta (Italië), mămăligă (Roemenië en Moldavië), funchi (Caraïben), fufu (West-Afrika), ugali, (Oost-Afrika), mieliepap (Zuid-Afrika) en farina (Noord-Amerika). • Als cornflakes voor ontbijt of met kipfilet. • Als maïszetmeel, ook bekend als maizena, wordt het gebruikt als bindmiddel voor sauzen, soepen of pap. • Maïsolie wordt gebruikt als tafelolie. • Gebroken maïskorrels worden als zetmeelbron gebruikt bij de bierbereiding. Zo gebruikt Hertog Jan maïs hiervoor. • Maïsbier wordt (o.a.) in Afrika gemaakt. Men maakt een maïspap waaraan speeksel toegevoegd wordt. De enzymen in het speeksel zetten het aanwezige zetmeel om in gluten/suikers, die na een paar dagen gisten worden omgezet in alcohol. • Maïs wordt in Amerika gebruikt om er whisky van te maken, zogeheten bourbon. Deze moet minimaal 51% maïs bevatten, maar 70% is de standaard. • En natuurlijk popcorn! Pofmaïs bevat veel vocht. Het wordt droog of met een olie verhit in de pan en verandert dan in popcorn. Het vocht in de korrel gaat bij oververhitting over in stoom en zet daarbij uit.

Maïssoorten en ondersoorten

Ondersoorten: Z. mays ssp. huehuetenangensis Z. mays ssp. mays (typeondersoort) Z. mays ssp. mexicana Z. mays ssp. parviglumis (teosinte) Verwante soorten: Z. diploperennis Z. luxurians Z. nicaraguensis Z. perennis

Maïsteelt

Nederland kent snijmaïs voor veevoer, suikermaïs voor menselijke consumptie en energiemaïs voor methaansgasopbrengst. Snijmaïs: het Nederlandse klimaat is eigenlijk te koel voor maïs. Daardoor worden de maïskorrels niet rijp. Daarom zijn er vroege tot zeer vroege rassen ontwikkeld, voor de teelt van korrelmaïs. Er wordt geoogst tussen half september en half oktober, als de korrel hard deegrijp is. Bij nachtvorst moet er snel worden geoogst. Suikermaïs wordt in het melkrijpe stadium geoogst, wanneer de kolfkwast donkerbruin is verkleurd en de korrels warmgeel en nog niet zijn ingedeukt. Normaal zoete suikermaïs wordt weinig geteeld vanwege het lage suikergehalte. Extra zoete suikermaïs is genetisch gemodificeerd zodat de omzetting van suiker naar zetmeel wordt geblokkeerd. Daardoor bevat deze tot wel 20% suiker. Deze maïs mag niet naast normale suikermaïs of snijmaïs staan. Energiemäis wordt sinds begin 2000 gekweekt voor methaangas. Varkens- of rundermest wordt vermengd met energiemaïs in een mestvergister voor het maken van biogas. Dat kan vervolgens weer worden gebruikt als brandstof of voor energieopwekking. Daarnaast is er nog siermaïs voor bloemsierkunst en nieuwe gentechmaïs, die resistent zijn tegen de Europese maïsboorder en die ongevoelig zijn tegen bepaalde herbiciden. Er is veel discussie over gentechmaïs.

Maïsverdeling

Maïs is een zogeheten windbestuiver. Vroeger bestonden de rassen uit zogenaamde open bestoven rassen. Tegenwoordig zijn bijna alle maïsrassen hybriden. Afhankelijk van de opbouw wordt gesproken van enkelvoudige (opgebouwd uit twee inteeltlijnen), drieweg- (drie inteeltlijnen) of dubbele (vier inteeltlijnen) hybriden. Door maïsplanten via zelfbestuiving in te telen verkrijgt men inteeltlijnen. Als deze inteeltlijnen elkaar in specifieke combinaties bestuiven, ontstaan er beter groeiende en hoger opbrengende planten. Dit effect heet "heterosis". Kruisbestuiving wordt verkregen door de moederplanten te ontpluimen.

Maistelers, maiszaadleveranciers en loonbedrijven

Vanggewas na mais

Een vanggewas kan een groenbemestingsgewas zijn dat na een hoofdgewas zoals mais geteeld wordt. Het wordt gebruikt om uitspoeling van meststoffen, met name nitraat, tegen te gaan. Een andere toepassing is bij het spuiten van gewasbeschermingsmiddelen en het lokken van schadelijke organismen. Bijna tweederde van de maistelers zaait een vanggewas direct na de maïsoogst. Vanaf 2006 is het verplicht om op zand- en lössgrond direct na de oogst van snijmaïs een vanggewas in te zaaien.

Ziekten in maïs

De meest voorkomende ziekte in mais is stengelrot. Deze wordt veroorzaakt door Fusarium-schimmels. De voet wordt zacht, de stengel knikt om, de bladeren krijgen een rode kleur en worden papierachtig, en het merg van de stengelvoet verrot. Builenbrand (Ustilago maydis) kan tijdens een warme zomer optreden. Hierbij worden in plaats van korrels builen, vruchtlichamen van de schimmel, in de kolf gevormd. De ontstane gallen worden in Mexico gegeten en gelden als een delicatesse die huitlacoche wordt genoemd.